Przekazanie Muzeum Ślężańskiemu sporych rozmiarów, unikatowej na rynku wystawienniczym kolekcji eksponatów, zdarzyło się tu po raz pierwszy od 60 lat. W dniu 28 kwietnia 2023 roku znany wrocławski antykwariusz, Pan Leszek Antoni Nowak, przekazał Muzeum Ślężańskiemu prywatną kolekcję naściennych, dewocyjnych płaskorzeźbionych plakiet ceramicznych imienia Józefy Julii Budzyn Nowakowej i Stanisława Nowaka ps. „Dembrza”. Przekazanie kolekcji odbyło się przez sporządzenie aktu notarialnego, którą wcześniej oszacował Antykwariat H. Szemborski Galeria Antyki ARS Silesia z Wrocławia. Muzeum w trakcie przekazania reprezentowała dyrektor Monika Szima-Efinowicz. Nasz darczyńca jest doświadczonym kolekcjonerem znanym między innymi jako właściciel z wrocławskiej Dessy przy placu Bema. Pana Leszka Antoniego Nowaka, wrocławskiego historyka sztuki, antykwariusza, artystę malarza, badacza sztuki śląskiej, literata i poetę, poznaliśmy przy organizacji wystawy Jaroslava Vonki w 2021 roku, gdy już wówczas przekazał nam unikatową publikację z pracami tego artysty kowala. Od tej pory mogliśmy liczyć na jego pomoc. Plakiety zbierał od 1997 roku i dedykował kolekcję swoim rodzicom. Jest to obecnie jedno z najciekawszych muzealiów będących własnością naszej instytucji. Zbiór liczy 38 plakiet i jest obecnie największą znaną kolekcją tej tajemniczej wytwórni. 38 plakietę za namowa pana Leszka przekazała Pani Krystyna Bartyńska. Pojedyncze plakiety z tego warsztatu posiadają jeszcze dwa muzea- w kraju i za granicą. Kolekcja jest opracowana, ale mimo wszystko pozostało wiele zagadek, które zaczynamy rozwiązywać i oczywiście poszukiwać nowych plakiet z tego warsztatu.
Ceramiczne plakiety o charakterze religijnym pochodzą głównie z Dolnego i Górnego Śląska. Jest to dotąd niepublikowana grupa wyrobów z ceramiki, mająca duże walory dekoracyjne. Na ogół są to niewielkie, płaskorzeźbione plakiety przeznaczone do zawieszania na ścianie. Najprawdopodobniej pełniły rolę cegiełek sprzedawanych na remonty bądź budowę kościołów. Mogły też spełniać rolę pamiątek odpustowych, upamiętniać religijne wydarzenia w danej miejscowości, a także być pamiątkami komunii świętej.
Z reguły wyobrażano na nich budowle kościelne i postacie świętych, których wezwanie te świątynie noszą. Niektóre z nich zaopatrzone zostały w inskrypcję z nazwą miejscowości lub imieniem patrona, bądź obydwoma naraz. Przeważnie mają kształt prostokąta stojącego, prostokąta stojącego zamkniętego łukiem, bądź też formę nieregularną, niejako wymuszoną przedstawionym tematem. Formalnie nawiązują do stylów historycznych, ale zdarzają się też kompozycje ekspresyjne niekiedy o uproszczonych kubizujących kształtach. Wykonane z czerwonej gliny, najczęściej ukazują naturalny kolor tworzywa, choć bywają też polewane barwnymi szkliwami lub powierzchniowo malowane. Wszystkie posiadają na rewersie okrągłą pieczęć w formie wycisku z rycerzem na koniu walczącym mieczem ze smokiem (św. Michał Archanioł bądź św. Jerzy). Najprawdopodobniej produkowano je na przełomie Lat 20 – tych i 30 – tych na Górnym Śląsku, być może w Nysie. Co ciekawe na tzw. „giełdach staroci” pojawiły się dopiero po wielkiej powodzi w 1997 r. Kolekcjonowane przez Leszka Antoniego Nowaka plakiety po raz pierwszy zostały pokazane na wystawie: „Wrocławskie Kolekcje” w dniach 26. V. – 29. VIII. 2004 r. w Muzeum Miejskim we Wrocławiu. Od tej pory kolekcja znacząco się powiększyła.
Do produkcji plakiet używano specjalnych, wykonanych z żeliwa form. Formy wypełniano spreparowaną masą glinianą, a następnie wypalano. Niekiedy wyciśnięte w glinie plakiety pokrywano kolorowymi szkliwami lub też malowano angobami. Niepolewane plakiety często potem malowane były indywidualnie farbami różnej proweniencji, a nawet miejscowo pokrywane przeróżnymi pozłótkami. Liczny panteon świętych z naszych plakiet, będziemy co pewien czas prezentować na naszej stronie internetowej. W przyszłym roku zaprosimy na nową wystawę stałą plakiet dewocyjnych. Wiele z nich prezentuje kościoły wrocławskie. Na szlaku i ulicy św. Jakuba mają szansę stać się nową atrakcją dla turystów i mieszkańców otwierając nas na nową wiedzę. A historia będzie fascynująca i pełna zagadek, bo sama identyfikacja świątyń związanych z plakietami jest już sporym wyzwaniem. Zatem wiele tajemnic do rozwiązania jest wciąż przed nami.
Poniżej: „Pieta”, u dołu napis: „PIETA – ST. MATTHIAS – BRESLAU”, prostokąt stojący zwieńczony łukiem w kształcie wieloliścia, 23,5 x 18,7 cm Plakieta związana jest z gotyckim kościołem Św. Macieja przy ulicy Szewskiej we Wrocławiu. Być może plakietę wyemitowano przed remontem kościoła w latach 1895 – 1896 (?). Po prawej Pieta z kościoła św. Macieja we Wrocławiu, czerwony wapień pozłacany, połowa XV w. Po prawej kościół św. Macieja Apostoła we Wrocławiu przy ul. Szewskiej, wygląd obecny (za Wikipedią).
Przygotowała dyrektor
Muzeum Ślężańskiego Monika Szima-Efinowicz
Na podstawie opracowania Leszka
Antoniego Nowaka